زرشک (1)

 

Berberis vulgaris L

Family: Berberidaceae

English name: Barberry, European barberry

 

 

ریخت شناسی گیاه: ساقه‌ها متعدد، چوبی، بسیار منشعب، با پوست زرد یا متمایل به قهوه‌ای، دارای خارهای تقریباً بلند به طول 5/3-1 سانتیمتر، ساده یا سه شاخه هستند. برگها چمچه‌ای یا بیضی، واژ تخم مرغی، پهن دراز کامل، در انتها مدور یا کمی تیز، کمی ضخیم، چرمی، در قاعده باریک شده و منتهی به دمبرگ کوتاه می‌باشند. گلها زرد رنگ در خوشه‌های متراکم، پر گل و طویلتر از برگها و میوه‌ها تخم مرغی یا نیمه کروی و در موقع رسیدن قرمز می‌شوند (2).

محل رویش: در جنگل گلستان،‌ سمنان، دامغان، شاه پسند، حوالی بجنورد، بین نیشابور و مشهد، تربت حیدریه، بیرجند، دره رودخانه قطور، اصفهان، ‌دورود، اشترانکوه، 43 کیلومتری شیراز – خسروی، اردکان، دشت ارژه، کرمان، ارتفاعات جبال بارز، سیرجان بین بم و جیرفت، یزد، شیرکوه، اطراف تهران و کندوان می‌روید (2).

زمان برداشت قسمت مورد استفاده: پوست ساقه‌ها را در بهار، ‌پوست ریشه‌ها را در پاییز و میوه‌ها را هنگام رسیدن کامل در شهریور و مهر جمع‌آوری می‌نمایند (3).

قسمت مورد استفاده: برگ،‌ میوه، پوست ساقه و ریشه (4).

کاربرد درمانی:  بربرین موجود در زرشک دارای خواص درمانی مانند اثر ضد میکروبی، ضد تومور، ضد التهاب و کاهنده ی اختلالات عصبی می باشد (6-4).و همچنین در پیشگیری از اختلالات عروق کرونر مؤثر است (7).از زرشک می توان به منظور رفع تشنگی و عطش استفاده کرد.همچنین اثرات درمانی آن در بیماری های کبدی و اسهال خونی آمیبی دیده شده است (8،9).از خواص دیگر آن می توان خاصیت آنتی اکسیدانی، ضد انگلی، ضد التهاب و کاهنده ی قند، کلسترول، تری گلیسیرید و فشار خون را نام برد (9و10)

آثار فارماکولوژیک مشاهده شده: بواسطه وجود آلکالوئیدهای گیاه (بربرین واکسی آکانتین) فعالیتهای ضدالتهابی گزارش شده است (5). عصاره میوه در موش صحرایی اثر پایین آورنده فشار خون بالا داشته است (6). بربرین موجود در گیاه زرشک می تواند عملکرد کبدی و ترشح صفرا را بهبود بخشد و موجب کاهش چربی های بدن شود (13).همچنین بربرین برای پایین آوردن قند خون مانند متفورمین مؤثر است (14،15).و مکانیسم عمل آن شامل مهار آلدوزردوکتاز، القاء گلیکولیز و پیشگیری از مقاومت به انسولین از طریق افزایش بیان گیرنده های انسولینی می باشد (15،16،17).این گیاه تأثیر زیادی در درمان لیشمانیوزیس، جلوگیری از رشد باکتری ها، کاهش انقباض عضلات صاف، کاهش التهاب، جلوگیری از تجمع پلاکت ها، تحریک ترشح صفرا و کاهنده ی فشار خون می باشد (18،19).تحقیقات ثابت کرده است که آلکالوئیدهای گیاه زرشک قادرند ایمنی به واسطه ی سلول های T را افزایش دهند (20).علاوه بر این عصاره ی گیاه زرشک در مهار پروتئین فعال کننده ی سلول های هپاتومای انسانی مؤثر می باشد (21).همچنین مطالعات نشان می دهد که عصاره ی زرشک دارای خاصیت آنتی هیستامینی و آنتی کولینرژیکی می باشد و باعث مهار استیل کولین استراز می شود (22،23).مصرف گیاه زرشک موجب مهار آنزیم تیروزین دکربوکسیلاز و تیروزین هیدروکسیلاز می شود می شود که منجر به کاهش ترکیبات دوپامین در سلول ها می شود (22).

احتیاط مصرف: کسانیکه با چوب آن سرکار دارند ممکن است به اسهال و درد شکم مبتلا شوند. خونریزی بینی،‌ تهوع، اسهال، تحریک کلیوی، نفریت علائم مسمومیت می‌باشند، تزریق زیر جلدی آن بی حسی موضعی و تجمع رنگدانه‌های پوستی ایجاد می‌کند (4).

منع مصرف: استفاده از گیاه زرشک در دوران بارداری مجاز نمی باشد.این گیاه به عنوان یک ماده ی تراتوژن از جفت عبور کرده و می تواند در جریان رشد و تمایز بافت های مختلف جنین اثر منفی گذارد.مصرف زرشک در دوران بارداری سبب افزایش انقباضات رحمی می شود.و آتروفی نمودن آندومتر به دلیل ویژگی ضد استروژنی آن و مهار دریافت اکسیژن توسط سلول ها می شود که همگی موجب عدم تغذیه ی کامل جنین و در نتیجه بروز ناهنجاری در آن و سقط جنین می شود (11،12).همچنین بربرین موجود در این گیاه در زنان باردار موجب افزایش سطح بیلی روبین و به دنیا آمدن نوزادان با زردی می شود (12).

ترکیبات شیمیایی: آلکالوئید ایزوکینولینی (بربرین) (7).

نحوه و میزان مصرف:

1- میوه: 1 تا 2 قاشق چای خوری در 150 میلی‌لیتر آب در حال جوش بعد از 10 تا 15 دقیقه میل شود.

2- ریشه: 2 گرم از پودر ریشه در 250 میلی‌لیتر آب در حال جوش دم کشیده و مصرف می‌شود (8).

مصرف غذایی: میوه آن در انواع غذاها کاربرد دارد (4).

نام تجاری دارو ساخته شده از گیاه:

Aus.: Murine; NZ.: Murine (9).

 

منابع:

1- مظفریان، ولی الله. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، 1391

2- قهرمان، احمد. فلور ایران (جلد 7). موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، 1362: 796

3- صمصام شریعت، هادی. پرورش و تکثیر گیاهان دارویی. مانی، 1374: 266

4-Ortiz LM, Lombardi P, Tillhon M, Scovassi AI. Berberine, an epiphany against cancer. Molecules. 2014 Aug15;19(8):12349-67. 
5-Li Z, Geng YN, Jiang JD, Kong WJ. Antioxidant and anti-inflammatory activities of berberine in the treatment of diabetes mellitus. Evid Based Complement Alternat Med. 2014;2014:289264.

6-Vuddanda PR, Chakraborty S, Singh S. Berberine: a potential phytochemical with multispectrum therapeutic activities. Expert Opin Investig Drugs. 2010 Oct;19(10):1297-307.

7-Derosa G1, Maffioli P, Cicero AF. Berberine on metabolic and cardiovascular risk factors: an analysis from preclinical evidences to clinical trials. Expert Opin Biol Ther. 2012 Aug;12(8):1113-24.

8-Blumenthal M. The complete German Commission E Monographs: Therapeutic Guide to Herbal Medicines, Austin: American Botanical Council. 1998; 16-67. 

9-Joel L. Natures medicine,plants that heal.Materia medica, Vegetable;Medicinal plants; Pharmacognosy; Alternative medicine; Plants; Farmacognosie; Plantaardige geneesmiddelen; Geneeskrachtige planten; Herbal Medicine; Complementary Therapies; Phytotherapy. 2000; 410.

10-Sun X, Zhang X, Hu H. Berberine inhibits hepatic stellate cell proliferation and prevents experimental liver fibrosis, Biological & Pharmaceutical Bulletin. 2009; 32(9): 1533–1537.

11-Dixit VP, Guta RS. Effect of dihydropalmitinium hydroxid isolated from the roots of Berberis chitria on intact/ sprayed/ estradiiol dipropionat pregnant female gribils(Merionens hurrianae serdon) proceeding of Indian Academic sciences , Animal sciences. 1984; 93(7): 619-637.

12-Potopslshii AL, Akishina TM, Shishka GV. Antimicrobic and antineoplastic properties of alkaloids of greater celandine and their thiophosphamide derivatives. Microbial ZH. 1975; 37(6): 755-9.

13-Shamsa F, Ahmadiani A, Khosrokhavar R. Antihistaminic and anticholinergic activity of barberry fruit (Berberis vulgaris) in the guinea-pig ileum. J Ethnopharmacol. 1999; 64(2): 161-166.

14-Yin J, Xing H, Ye J. Efficacy of berberine in patients with type 2 diabetes mellitus,Metabolism: Clinical and Experimental. 2008; 57(5): 712–7.

15-Wu LY, Ma ZM, Fan XL. The anti-necrosis role of hypoxic preconditioning after acute anoxia is mediated by aldose reductase and sorbitol pathway in PC12 cells, Cell Stress & Chaperones. 2009; 15(4): 387–394.

16-Yin J, Gao Z, Liu D, Liu Z, et al. Berberine improves glucose metabolism through induction of glycolysis, American Journal of Physiology. Endocrinology and Metabolism. 2008; 294(1): 148–56.

17-Lou T, Zhang Z, Xi Z. Berberine Inhibits Inflammatory Response and Ameliorates Insulin Resistance in Hepatocytes, Inflammation. 2011; 34(6): 659-67.

18-Meliani N, Dib Mel A, Allali H, et al.Hypoglycaemic effect of Berberis vulgaris L. in normal and streptozotocin-induced diabetic rats.Asian Pac J Trop Biomed 2011; 1: 468-71.

19-El-On J, Jacobs GP, Witztum E, et al.Development of topical treatment for cutaneous leishmaniasis caused by Leishmania major in experimental animals. Antimicrob Agents Chemother 1984; 26: 745-51.

20-Imanshahidi M, Hosseinzadeh H.Pharmacological and therapeutic effects of Berberis vulgaris and its active constituent,berberine. Phytother Res 2008; 22: 999-1012.

21-Fukuda K, Hibiya Y, Mutoh M, et al.Inhibition of activator protein 1 activity by Berberine in human hepatoman cels. Planta Med 1999; 65: 381-3.

22-Cui G, Quin X, Zhang Y, et al. Berberis differentially modulates the activities of ERK,P3 &MAPK, and JNK to suppress TH17and TH1 cell differentiation in type 1 diabetic mice. J Bio1 chem 2009; 2: 2842-9.