شوید (1)

شبت (2)

Anethum graveolens L

Family: Apiaceae

Synonyms: Anethum arvense Salisb

English name: Dill

 

ریخت شناسی گیاه: گیاه یکساله، بدون کرک، ارتفاع حداکثر 75 سانتیمتر. دارای ساقه‌ای بلند و ایستاده. برگها منقسم، نخی شکل. گلها به رنگ زرد، متعدد و بصورت چتر مرکب. میوه خشک، شیزوکارپ، عدسی شکل و بسیار سبک (2).

محل رویش: در تمام ایران کشت می‌شود و بصورت وحشی در آذربایجان، تفرش و برخی نقاط ایران می‌روید (2).

زمان برداشت قسمت مورد استفاده: زمان محصول‌برداری برحسب زمان بذرافشانی (شوید زودرس، متوسط و دیر رس) از اواسط تیر تا مهر و برحسب موقعیت آب و هوای محل کشت، از اواخر تیر تا اوایل شهریور می‌باشد (3).

قسمت مورد استفاده: بذر، پیکر رویشی (4، 5، 6).

کاربرد درمانی: مدر، ملین، هضم کننده غذا و مقوی معده است. این گیاه بطور سنتی جهت افزایش ترشح شیر، بادشکن، قولنج نوزادان، سرفه، درد معده، بواسیر،‌ بیخوابی، یرقان، ‌اسکوربوت و درمان زخمها بکار می‌رود (7).

آثار فارماکولوژیک مشاهده شده: دو ماده مؤثره موجود در شوید شامل دی کارون و لیمونن دارای اثرات آنتی اکسیدانی بوده و سبب تثبیت غشاء سلول های کبدی و کاهش آزاد سازی آنزیم به خون می شوند. تحقیقات ثابت کرده است که اسانس شوید دارای فعالیت ضد میکروبی و ضد قارچی می باشد که این اثر مربوط به ماده مؤثره کارون موجود در این گیاه می باشد. همچنین اثر ضد زخم معده عصاره آبی و هیدروالکلی تخم شوید ثابت شده است، عصاره تخم شوید به علت دارا بودن ترکیبات فلاونوئیدی دارای اثر حفاظتی بر مخاط معده می باشد. این ترکیبات با ایجاد لایه ویسکوز بر روی غشاء از نفوذ عامل ایجاد زخم به غشاء جلوگیری می کنند. همچنین ثابت شده است عصاره شوید لایه موکوس معده را در برابر آسیب ناشی از ایندومتاسین حفظ می کند، این عمل به علت ترکیبات آنتی اکسیدان موجود در این گیاه است که پراکسیداسیون لیپیدی را مهار می کند. اثر شوید در کاهش چربی و کلسترول خون نیز ثابت شده است. اثر کاهندگی گلوکز عصاره شوید مربوط به ترکیب فلاونوئیدی کوئرستین موجود در آن است. ترکیبات آنتی اکسیدانی گیاه شوید جذب گلوکز را در روده کاهش می دهند، این اثر با مهار آنزیم های گوارشی نظیر آلفاآمیلاز و آلفاگلوکوزیداز که در هیدرولیز کربوهیدرات شرکت دارند، مهار انتقال گلوکوز از غشای چین خورده روده کوچک و به تأخیر انداختن تخلیه محتویات معده به روده کوچک صورت می گیرد. اثر هیپوگلیسمی عصاره شوید به ترکیبات فلاونوئیدی (کوئرستین) موجود در آن مربوط است. از طرفی آنتی اکسیدان های این گیاه اثر شبه انسولین دارند و جذب گلوکز را در بافت های محیطی افزایش می دهند. از مکانیسم دیگر این گیاه، اثر بر سلول های بتا و ترمیم و بازسازی سلول های آسیب دیده و تحریک این سلول ها به ترشح انسولین است. عصاره الکلی دانه شوید به دلیل داشتن ترکیباتی چون فیتواسترول ها از طریق افزایش فعالیت لیپازهای کبدی و لیپوپروتئین ها و کاهش فعالیت آنزیم 3 هیدروکسی3 متیل گلوتاریل کوآنزیم A ردوکتاز باعث کاهش کلسترول تام، کلسترول LDL و تری گلیسیریدها می شود. ترکیبات لیمونن، کارون و کامپوفرول موجود در گیاه شوید نیز دارای اثرات ضد دردی و ضد التهابی می باشند. اثرات ضد دردی کارون از طریق گیرنده های گلوتاماتی است، به علاوه فعالیت ضد دردی آن ممکن است با کاهش تحریک پذیری اعصاب محیطی باشد. کامپوفرول نیز با مهار آنزیم های سیکلواکسیژناز2 به وسیله سرکوب کردن کیناز Src اثرات ضد التهابی و ضد دردی دارد. لیمونن با مهار آنزیم های سیکلواکسیژناز1 و 2 مانع از فعالیت پروستاگلاندین ها می شود و از این طریق در مهار درد و التهاب مؤثر است (8-10)

احتیاط مصرف: این گیاه به علت داشتن ترکیبات فورانوکومارین ها موجب افزایش حساسیت پوست به نور و افزایش بروز حساسیت می شود. مصرف شوید در افرادی که بیماری حاد یا مزمن کلیه دارند موجب تشدید التهاب مجاری کلیه می شود (به دلیل مواد موجود در اسانس). مصرف این گیاه در افرادی که دارای زخم معده هستند، ایجاد خونریزی می کند. مصرف شوید و فرآورده های آن به علت ایجاد حساسیت نوری با داروهای ضد حساسیت و همچنین تتراسایکلین و داکسی سایکلین توصیه نمی شود (7).

منع مصرف: استفاده از شوید به علت اثرات قاعده آور و سقط زایی در خانم های باردار ممنوع است. (7).

ترکیبات شیمیایی: اسانس (کارون، ‌دی هیدروکارون)، فلاونوئید، کومارین، گزانتون، ‌تری ترپن (2).

نحوه و میزان مصرف:

1- دم کرده: 2 قاشق مرباخوری دانه، در یک فنجان آب بمدت 15-10 دقیقه، هر بار نصف فنجان، یک تا دو بار در روز مصرف شود (5، 7).

2- میوه خشک گیاه بصورت خوراکی کاربرد دارد (5، 7).

مصرف غذایی: به عنوان سبزی خوراکی در غذاهای مختلف کاربرد دارد (4).

نام تجاری دارو ساخته شده از گیاه: بصورت ترکیبی در فرآورده‌ها وجود دارد:

Canad.: Grip water; woodwards Gripe water; Singapor.: Dentinox; UK.: Atkinson & Barher, s Gripe Mixture; Neo (11).

 

 

منابع:

1- مظفریان، ولی الله. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، 1391

2- قهرمان، احمد. کورموفیتهای ایران (سیستماتیک گیاهی). جلددوم. مرکز نشر دانشگاهی، 1373: 770

3- صمصام شریعت، هادی. پرورش و تکثیر گیاهان دارویی. مانی، 1374: 310

4- Andrew Chevalier. The Encyclopedia of Medicinal Plants. 1996: 156

5- Dent bown. Encyclopedia of Herbs and other uses. 1996: 263

6- مینایی، سید علی، مسگرپور بیتا، احتیاط مصرف و تداخلات دارویی گیاهان دارویی بر اساس شواهد و مستندات، پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی،1384 

7- James A. Duke. CRC Handbook of Medicinal Herbs 1989: 42

8- Cheraghi J, Valadi A. The analgesic and anti-inflammatory effect of limonene compounds found in medicinal plants. Med Aromatic Plants Res J 2005; 3: 415-22. 

9-Delaquis PJ, Stanich K, Girard B, Mazza G. Antimicrobial activity of individual and mixed fractions of dill, cilantro, coriander and eucalyptus essential oils. Int J Food Microbiol. 2002 Mar; 74(1-2): 101-9. 

10-Lee KM, Lee KW, Jung SK, Lee EJ, Heo YS, Bode AM, et al. Kaempferol inhibits UVBinduced COX-2 expression by suppressing Src kinase activity. Biochem Pharmacol. 2010 Dec; 80(12): 2042-9.

11-Hosseinzadeh H, Karimi GR, Ameri M.(2002). Effects of Anethum graveolens L. seed extracts on experimental gastric irritation models in mice. BMC Pharmacology. 19;2:21.

12- Royal Pharmaceutical Society. Martindale, The Extra Pharmacopoeia. 2002: 1603